
معرفی کتابی که به یکی از مهمترین چالشهای معرفتی بشر پاسخ میدهد: ایمان یا بیایمانی؟
از امبرتو به کارلو
نویسنده : زهرا طالبی
همهی ما برای یک بار هم که شده به چیستی و چرایی ایمان فکر کردهایم و احتمالا سؤالهای فراوانی دربارهی این موضوع در ذهنمان نقش بسته: «ایمان چیست؟ بشر چه نیازی به ایمان دارد؟ آیا ایمان یک نیاز روحی و معنوی است؟» و صدها سؤال دیگر که متأسفانه گاهی بیپاسخ میمانند. تقابل بین ایمان و بیایمانی موضوع تازهای نیست بلکه از هزارههای قبل دغدغهی بزرگ بشر بوده است. درست از زمانی که خداوند انسان را آفرید و پس از نافرمانی آدم و حوا آنها را در زمین سکونت داد. آدم و حوا به دلیل تمرد از دستور حضرت حق از بهشت رانده شدند تا در سیارهی رنج دوران تبعید ابدی خود را سپری کنند؛ هر چند حسرت بازگشت به بهشت و زندگی در جوار پروردگار، هرگز از دل آدم و حوا بیرون نرفت. راستش هر وقت به این داستان عجیب و غریب فکر میکنم، ناخودآگاه این مصرع در ذهنم با صدایی محزون تداعی میشود: «یک عدد سیب کجا؟ این همه تبعید کجا؟» قطعا نمیتوان مدعی شد که نافرمانی آدم و حوا از روی بیایمانی بوده. شاید این یک تصمیم اشتباه و صرفا از سر غفلت بود که چنین سرنوشتی را برای آدم و آدمیزاد رقم زد. البته هر چهقدر هم مایه از نقش ابلیس بگذاریم، باز نمیتوانیم منکر اختیار انسان شویم؛ چرا که ابلیس اغواگر، کاری بیشتر از وسوسه نمیتواند انجام دهد. پس اینکه ما مرتکب گناه میشویم، اغلب از روی اختیار خودمان است. شاید اگر آدم و حوا هم تصمیم نمیگرفتند که به درخت ممنوعه نزدیک شوند، تا ابد در بهشت میماندند و ما نیز هیچ وقت پا روی زمین نمیگذاشتیم و هیچ گاه مسئلهی ایمان و بیایمانی به پرسش همیشگی ابنای بشر تبدیل نمیشد. به احتمال زیاد همهی ما کتابهایی مطالعه کردهایم برای پاسخ به این سؤال که «چرا باید ایمان داشته باشیم؟» در ادامهی این یادداشت به معرفی کتابی متفاوت در این زمینه میپردازم. «ایمان یا بیایمانی؟» مجموعهی مکاتبات بین یک نویسنده «امبرتو اکو» و یک کشیش مسیحی «کارلو ماریا مارتینی» است. روزنامهی ایتالیایی لاکورهرا د لاسرا از این دو اندیشمند دعوت میکند که در قالب نامهنگاری به مبادلهی دیدگاههای خود بپردازند تا محصول این نامهنگاریها را در صفحات خود منتشر کند. این ایدهی جالب روزنامهنگارانه اندکی بعد به شالودهی «ایمان یا بیایمانی؟» تبدیل میشود. کتابی مهم با بنمایهی اعتقادی و البته اجتماعی که تا کنون به چند زبان دنیا ترجمه شده.
امبرتو اکو متولد سال هزار و نهصد و سی و دو در الساندرا از شهرهای منطقهی پیدمونت ایتالیا است. اکو ابتدا به تحصیل نظریههای زیباییشناسی در سدههای میانه میپردازد. پس از آن در رشتهی نشانهشناسی که از شاخههای مهم شجرهی فلسفه است تبدیل به یک دانشجوی نامدار میشود و تز خود را در دانشگاه تورین در باب زیباییشناسی توماس آکویناس ارائه میدهد. اکو بعدها در سمت استاد نشانهشناسی دانشگاه بولونیا کتابهای زیادی نوشت مثل «آونگ فوکو» که از مهمترین رمانهای او محسوب میشود.
کارلو ماریا مارتینی که سال هزار و نهصد و بیست و هفت در تورین ایتالیا به دنیا آمد، در رشتهی فلسفه و الهیات به تحصیل پرداخت. او در سال هزار و نهصد و پنجاه و دو در کسوت کشیش به عضویت فرقهی یسوعیان (ژزوئیتها) درآمد و از آغاز سال هزار و نهصد و هشتاد و هفت، مدیر دانشگاه گریگوری رم شد که معتبرترین دانشگاه کاتولیک جهان است. مارتینی با تحصیلات وسیع انسانی خود از دانشوران نامی در زمینهی عهد جدید کتاب مقدس محسوب میشود.
آغازگر این مکاتبات ارزشمند، امبرتو اکو است که اولین نامهاش در کتاب «مشغلهی ذهنی نادینی نسبت به روز پازپسین نوین» چاپ میشود. اکو در ابتدای نامه توضیح میدهد که قصد ندارد مارتینی را ناظر بر کسوتش «کشیش» خطاب کند بلکه میخواهد او را تنها با نام خودش و بدون توجه به مقامش مخاطب قرار دهد. مارتینی چندی بعد نامهی اول اکو را با این عنوان پاسخ میدهد: «امید نقطهی پایانی است بر پایان». مارتینی در ابتدای نامه موافقت خود را با اینکه این نامهنگاریها بدون توجه به منصبشان باشد اعلام میکند و یادآور میشود که اناجیل چهارگانه نیز چندان به القاب و عناوین روی خوش نشان نمیدهند و جملاتی را در این مورد از کتاب مقدس متذکر میشود. مارتینی معتقد است اگر با القاب یکدیگر را خطاب کنند درگیر نقش میشوند و دیگر نمیتوانند خود واقعیشان را بروز دهند. در پشت جلد «ایمان یا بیایمانی؟» میخوانیم: «درست است که مارتینی از دیدگاه مسیحیت و دین حرف میزند و اکو از بعد دیگری به رویدادهای جهان و انسان نگاه میکند اما هر دو در نهایت به یک فصل مشترک میرسند: خدمت به نوع بشر و رعایت حرمت انسان». این کتاب با سبک متفاوتی که در نامهنگاری دارد، بسیار روان و دلنشین است و بدون شک میتواند پاسخگوی برخی از سؤالهای ما در حوزهی ایمان و بیایمانی باشد. توصیه میکنم اگر این کتاب را نخواندهاید، حتما بخوانید و اگر خواندهاید، یک بار دیگر آن را با دقت بیشتر مطالعه کنید. «ایمان یا بیایمانی؟» با ترجمهی علیاصغر بهرامی توسط مؤسسهی انتشاراتی نشر نی منتشر شده و نسخهی صوتی آن نیز در سایتهای معتبر موجود است.